Osmanlı Devletinde Hukuk
Klasik Dönemde Osmanlı Hukuku: Osmanlı devletinde diğer Türk-İslam devletlerinde olduğu gibi Şer’i ve Örfi Hukuk geçerli olmuştur. Osmanlı devletinde özellikle Yönetim işlerinde Örfi hukuk daha çok kullanılmıştır. Osmanlı da Örfi Hukuk kuralları Kanunnameler ile oluşturulmuştur. Kapsamlı şekilde en çok kanun yapan Osmanlı Padişahı Fatih Sultan Mehmet olup bu kanunlara Kanunname-i Ali Osman denilmiştir. Kanunnameler ihtiyaca göre, Şeyhülislam fetvası ile Şeri Hukuka aykırı olmayacak şekilde düzenlenirdi. Kanunnamelerin hazırlanma süreci;
Ferman: Padişahın herhangi bir konuda tuğrasını taşıyan yazılı emirleridir.
Berat: Osmanlılarda bir göreve atanan, aylık bağlanan san ve ayrıcalık verilenlere çıkarılan padişah buyruklarıdır.
Fetva: Bir kanun yada konunun İslam dinine uygun olup olmadığına dair şeyhülislam tarafından verilen belgedir.
Yasakname: Padişahın bir konuda kuralların çiğnenmesini önlemek için verdiği ceza fermanıdır.
Amanname: Özellikle gayrı Müslimlere verilen padişahın af fermanıdır.
Adaletname: devlet memurlarına halka karşı nasıl davranmaları gerektiğine dair gönderilen fermanlardır.
Zafername: Bir galibiyetin başka ülke hükümdarlarına duyurulması için padişahın gönderdiği yazıdır.
Osmanlı hukuk sisteminde yargıçlara kadı denir. Kadıların başı Kadıaskerdir. Kadıaskerler Anadolu ve Rumeli kadıaskeri olmak üzere iki tane olup baş Kadıasker Rumeli kadıaskeridir. Kadılar medrese eğitimi alarak atanırdı. Osmanlıda 5 çeşit kadı vardır. Taht , Eyalet,Sancak,Kaza ve Nahiye kadısıdır. Kadılara soruşturmaları için yardımcı olan görevliye Naib denir. Kadıların denetlenmesi için Mehayif adı verilen müfettişler vardı. Kadıların yanlış kararlarına itiraz Divan-ı Hümayuna yapılırdı. Divan-ı Hümayunda görüşülen dava padişahın onayı ile kesinleşirdi.
Osmanlı Hukukunda Meydana Gelen değişmeler
II. Mahmut Dönemi: 1- Anadolu ve Rumeli ayanı ile Sened-i İttifak imzalandı. Böylece Osmanlı padişahlarının yetkileri ilk kez kısıtlandı. 2- Reaya tabiri yerine tebaa(eşit vatandaşlık) kullanılmaya başlandı. 3-Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi kabul edildi. 4- Adalet işleri için Nezaret-i Deavi (adalet bakanlığı) kuruldu.
Tanzimat dönemi: 1- 1839 Tanzimat fermanı ile padişahın yargı yetkisi mahkemelere verildi.ve tebaanın can ve mal güvenliği güvence altına alındı. 2- 1856 Islahat fermanı ile gayr-ı Müslimlere haklar tanındı. Ancak ıslahat fermanı ile yabancı ve gayr-ı Müslimlere tanınan haklar Osmanlı hukuk birliğini bozucu niteliktedir. 3- Birçok yeni mahkemeler kuruldu. Şeri mahkemeler; Müslümanların davalarına bakacak Cemaat Mahkemeleri; gayr-ı Müslimlerin davalarına bakacak Konsolosluk mahkemeleri; Yabancı ülke vatandaşlarının davalarına bakacak Nizamiye Mahkemeleri; Müslüman ve gayr-ı Müslimlerin davalarına bakacak Ticaret mahkemeleri, Osmanlı vatandaşları ile yabancı ülke vatandaşları arasındaki ticaret sorunlarına bakacak. 4- Avukatlık, noterlik ve savcılık gibi kavramlar Osmanlıda kullanılmaya başlandı.
Meşrutiyet dönemi: 1- Bu dönemde Kanun-ı Esasi kabul edilerek Osmanlıda ilk kez anayasal düzene geçildi. Vatandaşların hak ve özgürlükleri anayasal güvence altına alındı. 2- Meclis-i Ayan ve Meclis-i Mebusan açılarak Osmanlı halkı seçme ve seçilme hakkına kavuşarak yönetimde söz sahibi oldu. 3- Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında bir heyet tarafından İslam hukukuna bağlı kalınarak ilk Osmanlı medeni hukuku (mecelle) hazırlandı. 4- 1908 de II. Meşrutiyet ile kanun-ı esasiye bazı eklemeler yapıldı. 5- modern tarzda hukuk adamı yetiştirmek için Galatasaray sultanisinde Hukuk mektebi kuruldu.
- Divan üyelerinin toplanması-
- Nişancının konu hakkında bilgilendirme yapması
- Divanda görüşülüp tartışılması
- Padişaha arz
- Padişahın kabul ettiğinin Mühimme defterine(devleti ilgilendiren önemli konular ve divan görüşmelerinin kayıt edildiği defter) kaydı
- Ferman olarak kanunun çıkarılması şeklindedir. Kanunnameler birçok konuyu düzenlemek için çıkarılmıştır.
Ferman: Padişahın herhangi bir konuda tuğrasını taşıyan yazılı emirleridir.
Berat: Osmanlılarda bir göreve atanan, aylık bağlanan san ve ayrıcalık verilenlere çıkarılan padişah buyruklarıdır.
Fetva: Bir kanun yada konunun İslam dinine uygun olup olmadığına dair şeyhülislam tarafından verilen belgedir.
Yasakname: Padişahın bir konuda kuralların çiğnenmesini önlemek için verdiği ceza fermanıdır.
Amanname: Özellikle gayrı Müslimlere verilen padişahın af fermanıdır.
Adaletname: devlet memurlarına halka karşı nasıl davranmaları gerektiğine dair gönderilen fermanlardır.
Zafername: Bir galibiyetin başka ülke hükümdarlarına duyurulması için padişahın gönderdiği yazıdır.
Osmanlı hukuk sisteminde yargıçlara kadı denir. Kadıların başı Kadıaskerdir. Kadıaskerler Anadolu ve Rumeli kadıaskeri olmak üzere iki tane olup baş Kadıasker Rumeli kadıaskeridir. Kadılar medrese eğitimi alarak atanırdı. Osmanlıda 5 çeşit kadı vardır. Taht , Eyalet,Sancak,Kaza ve Nahiye kadısıdır. Kadılara soruşturmaları için yardımcı olan görevliye Naib denir. Kadıların denetlenmesi için Mehayif adı verilen müfettişler vardı. Kadıların yanlış kararlarına itiraz Divan-ı Hümayuna yapılırdı. Divan-ı Hümayunda görüşülen dava padişahın onayı ile kesinleşirdi.
Osmanlı Hukukunda Meydana Gelen değişmeler
II. Mahmut Dönemi: 1- Anadolu ve Rumeli ayanı ile Sened-i İttifak imzalandı. Böylece Osmanlı padişahlarının yetkileri ilk kez kısıtlandı. 2- Reaya tabiri yerine tebaa(eşit vatandaşlık) kullanılmaya başlandı. 3-Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi kabul edildi. 4- Adalet işleri için Nezaret-i Deavi (adalet bakanlığı) kuruldu.
Tanzimat dönemi: 1- 1839 Tanzimat fermanı ile padişahın yargı yetkisi mahkemelere verildi.ve tebaanın can ve mal güvenliği güvence altına alındı. 2- 1856 Islahat fermanı ile gayr-ı Müslimlere haklar tanındı. Ancak ıslahat fermanı ile yabancı ve gayr-ı Müslimlere tanınan haklar Osmanlı hukuk birliğini bozucu niteliktedir. 3- Birçok yeni mahkemeler kuruldu. Şeri mahkemeler; Müslümanların davalarına bakacak Cemaat Mahkemeleri; gayr-ı Müslimlerin davalarına bakacak Konsolosluk mahkemeleri; Yabancı ülke vatandaşlarının davalarına bakacak Nizamiye Mahkemeleri; Müslüman ve gayr-ı Müslimlerin davalarına bakacak Ticaret mahkemeleri, Osmanlı vatandaşları ile yabancı ülke vatandaşları arasındaki ticaret sorunlarına bakacak. 4- Avukatlık, noterlik ve savcılık gibi kavramlar Osmanlıda kullanılmaya başlandı.
Meşrutiyet dönemi: 1- Bu dönemde Kanun-ı Esasi kabul edilerek Osmanlıda ilk kez anayasal düzene geçildi. Vatandaşların hak ve özgürlükleri anayasal güvence altına alındı. 2- Meclis-i Ayan ve Meclis-i Mebusan açılarak Osmanlı halkı seçme ve seçilme hakkına kavuşarak yönetimde söz sahibi oldu. 3- Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında bir heyet tarafından İslam hukukuna bağlı kalınarak ilk Osmanlı medeni hukuku (mecelle) hazırlandı. 4- 1908 de II. Meşrutiyet ile kanun-ı esasiye bazı eklemeler yapıldı. 5- modern tarzda hukuk adamı yetiştirmek için Galatasaray sultanisinde Hukuk mektebi kuruldu.